ازدواج موقت و ازدواج دائم
ازدواج در فقه شیعه به دو دسته دائم و موقت تقسیم شده است. قانون مدنی ایران نیز که برگرفته از فقه امامیه است بر همین اساس دو نوع ازدواج دائم و موقت را به رسمیت شناخته است.
ازدواج دائم همان طور که ازمه نام آن معلوم است فاقد زمان بوده و ازدواج موقت نیز بر اساس همین نام گذاری محدود به مدت مشخص شده در حین اجرای صیغه عقد است. از دیگر تفاوت های این دو نوع ازدواج می توان به نحوه تعیین مهریه، نفقه، جدایی و طلاق، عده و انحصار وراثت اشاره کرد که در این مقاله یک به یک آن ها بررسی خواهد شد.
تفاوت در مدت و محدودیت زمان
ازدواج موقت
قانون مدنی ازدواجی را موقت می داند که محرمیت در آن برای مدت معین و مشخصی باشد. این محدود بودن زمان بزرگ ترین تفاوت میان ازدواج دائم و موقت است. تعیین مدت در عقد موقت شرط لازم است به طوری که اگر مشخص نگردد صحت عقد را تحت الشعاع قرار داده و موجب بطلان عقد می گردد.
ازدواج دائم
اما در عقد دائم فرض بر آن است که تعیین نکردن زمان به معنی ابدی و همیشگی بودن اعتبار عقد است و عقد تا زمانی که طرفین اقدام به طلاق و جدایی نکنند پابرجا است و قابلیت استمرار دارد.
تفاوت در تشخیص مهریه
مهریه در ازدواج موقت
در عقد موقت اگر عقد بدون تعیین مهریه جاری شود به مانند عدم تعیین زمان که موجب بطلان عقد می گردید، موجب عدم اعتبار و باطل بودن عقد جاری خواهد شد. قانون مدنی در ماده ۱۰۹۵ بیان داشته است: «در نکاح منقطع عدم مهر در عقد موجب بطلان است.» بر همین اساس اگر مهریه زوجه قبل از اجرای صیغه عقد مشخص نگردد عقد محکوم به بطلان است.
مهریه در ازدواج دائم
صیغه عقد ازدواج دائم را می توان بدون تعیین مهریه نیز جاری کرد و زوجین الزامی به تعیین مهریه قبل از اجرای صیغه عقد ندارند.
در ازدواج دائم عقدی که بدون تعیین مهریه جاری شده باشد صحیح است و زوجین می توانند بعد از آن نیز مهریه را مشخص نمایند و یا تعیین آن را به فرد ثالثی واگذار کنند و حتی در صورتی که مهریه تعیین تکلیف نشود قانون برای تعیین آن راهکارهایی ارائه کرده است.
میزان و اجبار در نفقه
نفقه در ازدواج دائم
قانون مدنی و فقه اسلامی مرد را در ازدواج دائم مکلف به پرداخت نفقه دانسته و نفقه را حقی برای زن محسوب داشته است که مرد موظف به ادای این حق است. در صورتی که مرد از پرداخت نفقه و ادای تکلیف خودداری کند زن می تواند فارغ از هر گونه اختلاف زناشویی و صرفا بنا بر پرداخت نشدن نفقه به عنوان یک حق مالی از مرد شکایت کند. این حق به صورت دین تا زمان پرداخت کامل آن به زن بر عهده مرد خواهد بود.
نفقه در ازدواج موقت
پرداخت نفقه در ازدواج موقت شرایط متفاوتی دارد. قانون مدنی در ماده ۱۱۱۳ مرد را موظف به پرداخت نفقه در عقد موقت ندانسته و چنین حقی را برای زن لحاظ نکرده است با این حال کلیت آن را منتفی نکرده و بیان داشته است در صورتی که زن و مرد با یکدیگر نسبت به نفقه تراضی داشته باشند امکان دریافت آن توسط زن فاقد اشکال است. این تراضی ممکن است به صورت شرط ضمن عقد و یا شرط منفصل از عقد واقع گردد.
چگونگی جدایی و طلاق
طلاق در ازدواج دائم
جدایی در ازدواج دائم صرفا از طریق طلاق ممکن است. در ازدواج دائم زن و مرد بعد از تراضی به جدایی بایستی به دادگاه مراجعه کرده و از دادگاه حکم به جدایی را دریافت کنند و بعد آن صیغه طلاق جاری شده و جدایی بین آن دو محقق می گردد.
طلاق در ازدواج موقت
در عقد موقت طلاق و اجرای صیغه طلاق اجرا نمیشود؛ بلکه جدایی و انفصال زوجین از یکدیگر به دو صورت است:
۱-بذل مدت: به این معنی که مرد می تواند مدت زمان باقی مانده از عقد موقت را به زن در اصطلاح بذل کند و ببخشد بدین معنی که از حق خود نسبت به زن در مدت تعیین شده قبلی چشم پوشی کرده و آن را ببخشد.
۲-انقضای مدت: همان طور که بیان شد عقد موقت دارای مدت زمانی مشخص است که با پایان یافتن آن زمان جدایی زوجین محقق شده و دیگر نیازی به هیچ اقدامی از سوی مرد و زن نیست.
عده بعد از طلاق در ازدواج دائم و موقت
عده در ازدواج دائم
زن بعد از طلاق در ازدواج دائم ملزم به رعایت عده است. میزان عده در ازدواج دائم بنابر نظر قانون سه طهر (پاکی) بعد از واقعه طلاق است.
عده در ازدواج موقت
بعد از جدایی در ازدواج موقت زن به مانند ازدواج دائم ملزم به رعایت عده است با این تفاوت که میزان عده در ازدواج موقت دو طهر از زمان جدایی است. در این مورد تفاوتی بین جدایی حاصل از بذل مدت و یا پایان مدت نیست.
نکته: در مورد عده وفات باید متذکر شد که فرقی بین ازدواج دائم و ازدواجهای موقت در عده وفات نبوده و میزان عده هر دو نوع از ازدواج چهار ماه و ده روز می باشد.
ارث و میزان آن در ازدواج دائم و موقت
ارث در ازدواج دائم
یکی از مهم ترین آثار ازدواج دائم توارث است که به محض انعقاد عقد ازدواج ارث نیز برای زوجین ثابت می شود و آن چنان استحکامی دارد که سهم الارث زوجین مفروض بوده و با وجود دیگر طبقات و وارثین خللی به آن وارد نمی شود. قانون مدنی در مواد ۹۴۰ و ۱۰۷۷ به ارث زوجین در ازدواج دائم اشاره کرده و تحقق آن را منوط به هیچ شرطی ندانسته است.
ارث در ازدواج موقت
هرچند که تنها مورد ارث بری سببی ازدواج است، اما این انحصار در ازدواج دائم محصور است و زوجین در ازدواج موقت با وجود این که به یکدیگر محرم می شوند اما از ارث بردن محروم هستند و صرفا می توانند نسبت به یکدیگر تا یک سوم اموالشان وصیت کنند.
نکته بسیار مهم در ارث بری زوجین در ازدواج دائم و موقت آن است که در هر دو ازدواج فرزندان حاصل از آن مورث محسوب شده و از پدر یا مادر خود ارث می برند. به این معنا که هرچند در ازدواجهای موقت زوجین از ارث یکدیگر محرومند اما فرزند حاصل از این رابطه به دلیل مشروعیت در ولادت از والدین خود ارث می برد.
ثبت واقعه ازدواج دائم و موقت
ثبت ازدواج دائم
قانون حمایت از خانواده مقرر داشته که واقعه ازدواج دائم باید توسط زوج ثبت شود و چنانچه مرد از این وظیفه قانونی سرپیچی کند مجرم شناخته شده و مورد عقوبت واقع می شود. عدم ثبت واقعه ازدواج دائم توسط قانون جرم انگاری شده و قابل پیگیری از سوی نظامات قضایی است.
ثبت ازدواج موقت
در ازدواجهای موقت ثبت واقعه ازدواج اختیاری است و هیچ تکلیفی توسط قانون بر عهده مرد گذاشته نشده است. در این مورد مرد و زن می توانند جهت ثبت واقعه ازدواج به دفاتر ثبت ازدواج رجوع کنند اما عدم ثبت آن نیز مانعی ندارد.
اما در ۳ حالت ثبت ازدواج موقت الزامی است:
باردار شدن زوجه
توافق زوجین به ثبت واقعه ازدواجهای موقت
شرط ضمن عقد دال بر ثبت واقعه ازدواج موقت
محدودیت های مرد در ازدواج دائم نسبت به ازدواج موقت
ثبت ازدواج دائم
-اگر زوج در هنگام امضای سند ازدواج بند مربوط به رضایت همسر اول در ازدواج مجدد زوج را امضا کند نمی تواند بدون رضایت همسر اول اقدام به تجدید فراش کند. هرچند ازدواج بدون رضایت همسر اول از نظر شرعی بدون مشکل است اما از نظر قانونی تبعاتی برای مرد ایجاد خواهد کرد.
-در ازدواجهای دائم مرد محدود به داشتن چهار همسر به صورت دائمی است و نمی تواند از آن تجاوز کند و ازدواج پنجم او از منظر قانون و شرع باطل شمرده شده است.
-مورد دیگر آن که در ازدواج دائم مرد با زنی که سه مرتبه او را طلاق داده نمی تواند ازدواج کند و برای ازدواج مجدد با آن زن نیاز به محلل است و در طلاق نهم زن و مرد به یکدیگر حرام ابدی خواهند شد.
ازدواج موقت:
-برای ازدواجهای موقت نیاز به رضایت و اذن هیچ کسی نبوده و مرد می تواند فارغ از رضایت همسر یا همسران دائمی یا موقت خود اقدام به ازدواج موقت نماید و هیچ محدودیتی در تعداد ازدواج با افراد مختلف برای مرد از منظر قانونی و شرعی متصور نیست.
-در ازدواج موقت بر خلاف ازدواج دائم هیچ محدودیتی در جدایی و وصل مجدد با یک نفر نیست و زن و مرد می توانند بارها و بدون محدودیت با یکدیگر ازدواج کنند و بعد از پایان مدت و یا بذل آن مجدد ازدواج نمایند چرا که جدایی در ازدواجهای موقت به مانند طلاق نبوده و احکام طلاق در آن جاری نمی باشد.