حضور در شورای حل اختلاف
با وجود دعاوی زیادی که روزانه در دادگاه مطرح میشود و در صف انتظار برای رسیدگی هستند مسلما حل و فصل این دعاوی به سرعت و آسانی امکان پذیر نمیباشد. بنابراین، سیستم قضائی روشهای گوناگونی برای کاهش حجم این پرونده‌ها در نظر گرفته؛ که یکی از آنها تشکیل شورای حل اختلاف است. این مرجع قضائی برای حل و فصل اختلافات و ایجاد صلح و سازش میان اشخاص ایجاد شده است و قانون خاص خود را دارد. البته شورا زمانی اقدام به صلح و سازش میکند که طرفین دعوی خواستار آشتی از طریق شورای حل اختلاف باشند.
بر اساس ماده ۱ قانون شوراهای حل اختلاف مصوب ۱۳۹۴، شورای حل اختلاف به منظور حل و فصل اختلافات و سازش بین اشخاص حقیقی و حقوقی غیردولتی، که در این قانون به اختصار «شورا» نامیده میشوند، تحت نظارت قوه قضاییه و با شرایط مقرر در این قانون تشکیل گردید. بسیاری از دعاوی کوچک، به خصوص دعاوی حقوقی و مدنی، در صلاحیت این شوراها هستند، به نحوی که امروزه بسیاری از افراد برای حل مشکلاتشان باید به این مراکز مراجعه کنند. از آنجایی که هدف از تاسیس این نهاد افزایش سرعت رسیدگی به دعاوی میباشد، لذا تلاش شده تا تشریفات رسیدگی در این مراجع ساده و مختصر باشد. علت آن هم جلوگیری از طولانی شدن رسیدگی به اختلافات است. این موضوع باعث شده آیین رسیدگی در این مرجع با مقررات قانون آیین دادرسی مدنی و کیفری تفاوتهایی داشته باشد.
نحوه درخواست رسیدگی و ثبت شکایت در شورای حل اختلاف
شروع رسیدگی در شورای حل اختلاف راحتتر از دادگاه میباشد و بعضی تشریفات آغاز رسیدگی در دادگاه، در این مرجع وجود ندارد. برای شروع رسیدگی در شورای حل اختلاف، حتی درخواست کتبی هم لازم نیست، در حالی که در دادگاه‌ها، دادخواست با شرایط شکلی خاص خود باید تهیه و تقدیم شود. بنابراین، برای سهولت رسیدگی در شورا با دعوا با درخواست کتبی و شفاهی شروع میشود. درخواست شفاهی در صورت جلسه قید میشود و به امضای خواهان یا متقاضی میرسد. برای طرح پرونده و ثبت شکایت در شوراهای حل اختلاف ابتدا باید به شورای حل اختلافی که از نظر محلی صلاحیت رسیدگی به پرونده را دارد، مراجعه کرد. شورای حل اختلافی که صالح به رسیدگی است اکثرا، همان شورای حل اختلاف محل اقامت خوانده است. خواهان بعد از مراجعه به شورا از دفترخانه درخواست فرم دادخواستی میکند. اگرچه درباره نحوه مطرح کردن درخواست چندان سختگیری نشده است، ولی به هر حال فرم دادخواست ارائه شده حتما باید بعضی شرایط را داشته باشد که شرایط عبارت است از:
-ذکر نام و نام خانوادگی، مشخصات و نشانی طرفین دعوا
-موضوع خواسته یا درخواست باید ذکر شده باشد تا شورا بداند که دقیقا باید به چه ادعایی رسیدگی شود
-دلایل و مستندات دادخواست باید از سوی خواهان یا متقاضی در پرونده نوشته شود.
-بعد از ارائه دادخواست و پرداخت هزینه، رسیدگی در شورا جریان پیدا میکند. رسیدگی شورا مستلزم پرداخت هزینه به عنوان هزینه دادرسی خواهد بود. هزینه دادرسی دعاوی کیفری و غیرمالی معادل هزینه دادرسی در محاکم دادگستری و در دعاوی مالی معادل پنجاه درصد آن است.
– بعد از اینکه نوبت رسیدگی داده شد، رسیدگی به موضوع طبق نوبت آغاز میشود.
هر شورای حل اختلاف از ۳ عضو اصلی و ۲ عضو علی‌البدل تشکیل شده است. شورا با حضور تمامی اعضا رسمیت مییابد و رأی اکثریت معتبر است. برای رسیدگی به اختلاف در شورای حل اختلاف باید تمام اعضای شورا حاضر باشند. درصورت غیبت یک یا ۲ عضو اصلی شورا، اعضای علی‌البدل جایگزین فرد غایب یا غایبان خواهند شد.
نتیجه رسیدگی شورا به دو صورت بروز پیدا میکند:
۱- شورا گزارش اصلاحی صادر میکند.
۲- شورا اقدام به صدور رای میکند.
![شورای حل اختلاف]()
شورای حل اختلاف در چه مواردی گزارش اصلاحی صادر می کند
در صورتی که طرفین یک دعوا با تراضی یکدیگر، اختلاف خود را به شورای حل اختلاف ارجاع دهند، شورا بعد از رسیدگی به پرونده، اقدام به صدور گزارش اصلاحی میکند. تمام امور مدنی و حقوقی، تمامی جرایم قابل گذشت و جنبه خصوصی جرایم غیرقابل گذشت میتواند با تراضی طرفین درگیر در آن، به شورای حل اختلاف ارجاع داده شود تا اختلافات مورد رسیدگی و حل و فصل واقع شود. در سایر موارد، شورای حل اختلاف نسبت به آنچه در صلاحیتش بوده است، اقدام به صدور رأی میکند. هرکدام از طرفین دعوا میتوانند شخصا در شورا حاضر شوند یا وکیل اختیار کنند. شورا زمانی اقدام به برقراری صلح و سازش میکند و صلاحیت رسیدگی دارد که طرفین دعوی خواستار سازش از طریق شورا باشند. اگر درخواست صلح و سازش در این مسائل، فقط به درخواست یکی از طرفین مطرح شده باشد، طرف دیگر باید تا پایان جلسه اول رسیدگی نظر خود را اعلام کند و اگر با رسیدگی شورا به اختلاف موافق نبود شورا درخواست را بایگانی و اختلاف در دادگاه صالح مطرح میشود. اگر طرفین درگیری با قصد صلح و سازش، اختلافشان را به شورا ارجاع دهند، از پرداخت هزینه دادرسی معاف هستند. گزارش اصلاحی قابل اعتراض نیست و قطعی میباشد.
ماده ۸ قانون شوراهای حل اختلاف مقرر میدارد: در این موارد شوراها با تراضی طرفین برای صلح و سازش اقدام مینمایند. کلیه امور مدنی و حقوقی؛ کلیه جرایم قابل گذشت؛ جنبه خصوصی جرایم غیر قابل گذشت؛ بر اساس تبصره این ماده در صورتی که رسیدگی شورا با درخواست یکی از طرفین صورت پذیرد و طرف دیگر تا پایان جلسه اول عدم تمایل خود را برای رسیدگی در شورا اعلام نماید، شورا درخواست را بایگانی و طرفین را به مرجع صالح راهنمایی مینماید.
ماده ۱۱ قانون شوراهای حل اختلاف بیان میکند: در کلیه اختلافات و دعاوی خانوادگی و سایر دعاوی مدنی و جرایم قابل‌گذشت، مرجع قضایی رسیدگی‌کننده میتواند با توجه به کیفیت دعوی یا اختلاف و امکان حل و فصل آن از طریق صلح و سازش، فقط یکبار برای مدت حداکثر سه ماه موضوع را به شورا ارجاع نماید. طبق تبصره این ماده در اجرای این ماده، شوراها مکلفند برای حل و فصل دعوی یا اختلاف و ایجاد صلح و سازش تلاش کنند و نتیجه را اعم از حصول یا عدم حصول سازش در مهلت تعیین شده برای تنظیم گزارش اصلاحی یا ادامه رسیدگی به طور مستند به مرجع قضایی ارجاع‌کننده اعلام نمایند.
![شورای حل اختلاف در چه مواردی گزارش اصلاحی صادر می کند]()
شورای حل اختلاف در چه مواردی رای صادر می کند
اینکه شورای حل اختلاف در چه مسائلی میتواند رای صادر کند در قانون مشخص شده است. بر اساس ماده ۹ این قانون: در این موارد، قاضی شورا با مشورت اعضای شورا رسیدگی و مبادرت به صدور رأی مینماید: دعاوی مالی راجع به اموال منقول تا نصاب دویست میلیون ریال؛ تمامی دعاوی مربوط به تخلیه عین مستأجره به جز دعاوی مربوط به سرقفلی و حق کسب و پیشه؛ دعاوی تعدیل اجاره بها به شرطی که در رابطه استیجاری اختلافی وجود نداشته باشد؛ صدور گواهی انحصار وراثت، تحریر ترکه، مهر و موم ترکه و رفع آن؛ ادعای اعسار از پرداخت محکوم به در صورتی که شورا نسبت به اصل دعوی رسیدگی کرده باشد؛ دعاوی خانواده راجع به جهیزیه، امور مهریه و نفقه تا نصاب مقرر در بند (الف) در صورتی که مشمول ماده (۲۹) قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ نباشند؛ تأمین دلیل؛ جرایم تعزیری که صرفا مستوجب مجازات جزای نقدی درجه هشت باشد. در تبصره این ماده آمده است: بهای خواسته بر اساس نرخ واقعی آن تعیین میگردد، چنانچه نسبت به بهای خواسته بین اصحاب دعوی اختلاف حاصل شود و اختلاف مؤثر در صلاحیت شورا باشد، یا قاضی شورا نسبت به آن تردید کند قبل از شروع رسیدگی رأسا یا با جلب نظر کارشناس، بهای خواسته را تعیین میکند. در تبصره این ماده ذکر شده که شورای حل اختلاف مجاز به صدور حکم شلاق و حبس نمیباشد.
بر اساس قانون سقف مالی اختلافاتی که میتوان به شورا ارجاع داد تا ۲۰۰ میلیون ریال است. بدین منظور باید ارزش اقتصادی مال موضوع دعوی مشخص باشد. بهای خواسته براساس نرخ واقعی آن مشخص میشود. اگر بین طرفین دعوا در مورد میزان واقعی بهای خواسته اختلاف باشد یا قاضی درباره ارزش واقعی آن تردید کند، قبل از شروع رسیدگی، کارشناس بهای خواسته را تعیین میکند و اگر تا سقف دویست میلیون ریال بود، شورای حل اختلاف به آن رسیدگی میکند.
برخلاف گزارش اصلاحی که قطعی میباشد و امکان اعتراض به آن وجود ندارد، به آراء صادر شده در شورای حل اختلاف میتوان در مدت زمان مشخص شده در قانون، اعتراض کرد.
شورای حل احتلاف برای رسیدگی به بعضی اختلافات صلاحیت اجباری دارد و طرفین دعوا نمیتوانند بجز شورای حل اختلاف در جای دیگر طرح دعوا کنند و شورای حل اختلاف تنها مرجع صالح و مجاز جهت رسیدگی به این دعاوی میباشد:
۱-دعاوی مالی: از موارد صلاحیت اجباری شورای حل اختلاف، اختلافات مربوط به اموال منقول است، البته در طرح این دعوی باید دقت داشت که اگر ارزش اقتصادی مال منقول تا دویست میلیون ریال باشد قابلیت طرح در شورا دارد. مال منقول مالی است که بدون ضرر و زیان قابل انتقال از جایی به جای دیگر میباشد مثل خوردو یا طلا.
۲-دعاوی مربوط به تخلیه ملک: تمام دعاوی راجع به تخلیه عین مستأجره بجز دعاوی مربوط به سرقفلی و حق کسب و پیشه، از مواردی است که باید در شورای حل اختلاف مطرح شود، دعاوی مرتبط به تخلیه مال مورد اجاره یا عین مستاجره باید در شورای حل اختلاف مطرح شوند. منظور از تخلیه عین مستاجره، تخلیه اماکن مسکونی میباشد و جهت تخلیه اماکن تجاری محاکم دادگستری، مرجع صالح به رسیدگی میباشند. بنابراین شوراها اجازه رسیدگی به دعاوی مرتبط با حق کسب و پیشه یا سر قفلی را ندارند.
۳-دعاوی تعدیل اجاره بها: اگر یک قراراداد اجاره به درستی تنظیم شده باشد و موجر و مستاجر درباره میزان اجاره بها اختلاف داشته باشند در این اختلاف باید به شورا مراجعه کنند و دعوی تعدیل اجاره بها را اقامه کنند. در صورتی که این اختلاف مربوط به خود قرارداد اجاره باشد و نه تعدیل اجاره بها این دعوی باید در دادگاه طرح شود.
۴-دعاوی مربوط به ارث: اقداماتی که بعد از فوت متوفی صورت میگیرد مثل صدور گواهی حصر و وراثت، تحریر ترکه، صورت برداری از اموال و دارایی های متوفی و مهر و موم کردن آن برای جلوگیری از تصرف تا زمانی که تکلیف تقسیم آنها معلوم شود، در صلاحیت اجباری شورای حل اختلاف میباشد.
۵-ادعای اعسار: اگر دعوایی در شورای حل اختلاف طرح شود و محکوم علیه ادعا کند توانایی پرداخت محکوم به را ندارد، برای این ادعا باید به شورای حل اختلاف درخواست اعسار بدهد. اعسار یعنی فرد توانایی پرداخت محکوم به را ندارد. البته این درخواست بشرطی قابل طرح در شورای حل اختلاف است که اصل دعوی هم در شورای حل اختلاف مطرح شده باشد
۶-دعاوی خانواده: یکی دیگر از وظایف شورای حل اختلاف رسیدگی به دعاوی مربوط به مهریه، نفقه و جهیزیه تا میزان ۲۰۰ میلیون ریال است. بشرطی این دعاوی در شورا مطرح میشوند که دادگاه خانواده قبلا در ضمن رسیدگی به دعاوی خانوادگی به آنها رسیدگی نکرده باشد.
۷-تامین دلیل: تامین دلیل یعنی کسی که خسارات دیده، درخواست داشته باشد، دلایل و مدارکی که برای اثبات ادعایش را دارد، جمع آوری و حفظ شود. زیرا اسناد و مدارک ممکن است از بین برود و یا قابل دسترسی نباشند.
۸-جرائم تعزیری که صرفا مستوجب مجازات جزای نقدی درجه هشت باشد: مجازات تعزیری درجه هشت جرائمی هستند که مجازات آنها حبس تا ۳ ماه، جزای نقدی تا ۱۰ میلیون ریال و شلاق تا ۱۰ ضربه میباشد. رسیدگی به جرائمی که مجازات آنها مجازات نقدی درجه هشت باشد در صلاحیت شورای حل اختلاف است. لازم به ذکر است، شورا فقط میتواند جزای نقدی تا ۱۰ میلیون ریال را تعیین کند و نمیتواند حکم شلاق و حبس صادر کند.
درباره موارد عدم صلاحیت ذاتی شوراهای حل اختلاف نیز ماده ۱۰ این قانون مقرر میدارد: این دعاوی حتی با توافق طرفین قابل طرح در شورا نیست: اختلاف در اصل نکاح، اصل طلاق، فسخ نکاح، رجوع، نسب؛ اختلاف در اصل وقفیت، وصیت، تولیت؛ دعاوی راجع به حجر و ورشکستگی؛ دعاوی راجع به اموال عمومی و دولتی؛ اموری که به موجب قوانین دیگر در صلاحیت مراجع اختصاصی یا مراجع قضایی غیر دادگستری میباشد.